COMMUNICATIE
EEN COMBINATIE VAN MOEILIJKHEDEN
Communicatie verbindt mensen. Met en zonder autisme.
Maar de communicatie die in onze wereld gebruikt wordt, zit vol onuitgesproken, vage of dubbele betekenissen. Voor leerlingen met autisme is niets vanzelfsprekend.
“Ik heb Mieke al honderd keer gezegd dat ze haar jas niet zomaar op de grond moet gooien, maar ze blijft het gewoon doen!
Ze wil gewoon niet luisteren!”
Is het voor Mieke wel duidelijk waar die jas dan wel hoort? En hoe is haar dat duidelijk gemaakt? Er is blijkbaar al honderd keer gezegd wat ze niet mocht doen, maar kwam daar een alternatief bij kijken? En als iets zeggen niet blijkt te werken, kan het dan ook op een andere manier? Begrijpt Mieke de boodschap wel?
De steeds herhaalde, verbale terechtwijzingen bleken vruchteloos. De juf besloot het anders aan te pakken: met een positief geformuleerde pictogram langs de deur met de boodschap ‘jas op de kapstok!’ en een naamkaartje bij de kapstok die de juf precies bedoelt, lukt het Mieke wel om haar jas op de juiste plek te hangen!
Onderwijs begint bij communicatie
Leerlingen met autisme vinden het lastig vinden om de bedoelingen achter woorden of plaatjes en de betekenissen van prikkels spontaan te ontcijferen. Daardoor is het soms moeilijk om te begrijpen wat anderen willen zeggen of wat er precies van hun verwacht wordt.
Het zichtbaar maken van verwachtingen en bedoelingen helpt. Leerlingen met autisme zijn namelijk veelal beelddenkers. Dingen opschrijven in woorden, plaatjes gebruiken of voorwerpen laten zien, zorgt ervoor dat er minder twijfel opduikt. Toch is visuele communicatie niet noodzakelijk duidelijk. Niets heeft immers maar één, vaste betekenis.
Daarom hoort taal ook en vooral duidelijk te zijn voor leerlingen met autisme. Een probleem ondervinden met communicatie en alles wat daarbij komt kijken, hoort bij autisme. Het is een grote brok van de diagnostische criteria en telkens opnieuw lastig voor leerlingen met autisme in het leven van alledag.
Hoe kunnen we leerlingen met autisme iets leren als ze hun leraar niet altijd of volledig begrijpen? Autismevriendelijke communicatie is een noodzaak voor jongeren met autisme om te overleven in een wereld waar zoveel onzekerheid opduikt. Maar het is ook een handige ondersteuning voor alle andere leerlingen. Iedereen is gebaat bij duidelijkheid en voorspelbaarheid!
Een combinatie van moeilijkheden
Een opdracht in een schoolagenda, een mondelinge uitleg bij een spel, een pictogram op een dagschema, een blik van de meester…
Het brengt bedoeld of onbedoeld een boodschap over. Maar woorden, lichaamstaal, pictogrammen of foto’s kunnen dus best veel betekenissen hebben. Die zijn afhankelijk van de context. Kinderen met autisme gebruiken die context niet spontaan om betekenissen, bedoelingen of verwachtingen te achterhalen.
De moeilijkheden op het gebied van communicatie kunnen dus best complex zijn. Leerlingen met autisme vinden het niet enkel lastig om bedoelingen en verwachtingen van hun leraar te begrijpen (receptieve communicatie), maar zelf duidelijk en gepast uiten wat ze lastig vinden (expressieve communicatie) is soms even lastig. Sommige leerlingen zeggen bijna niets, anderen kunnen niet stoppen met praten. De ene leerling lijkt kortaf, misschien zelfs onbeleefd, en de andere brengt een boodschap met ontzettend veel details en omwegen waar je kop noch staart van krijgt.
Datzelfde geldt voor non-verbale communicatie. Geschreven teksten in handboeken, instructies op werkbladen, maar ook lichaamstaal en gelaatsuitdrukkingen van de leraar of medeleerlingen... Het is allemaal communicatie en dus niet automatisch duidelijk voor leerlingen met autisme.
Wanneer leraren duidelijkheid bieden in wat er bedoeld of verwacht wordt, bieden ze meer zekerheid aan hun kind met autisme. Dat brengt heel wat voordelen met zich mee. Duidelijkheid brengt eerst en vooral meer rust in een brein dat vol twijfels zit. Daarnaast kan een kind met duidelijke communicatie meer zelfstandig functioneren. Het kind hoeft immers niet de hele tijd te vragen aan de leraar wat er precies bedoeld wordt.
Er is natuurlijk wel één belangrijke voorwaarde: de duidelijkheid moet op een autismevriendelijke manier aangeboden worden, zowel inhoudelijk als vormelijk. Hoe dit kan, lees je hier of ontdek je in de trainingen van 'Autismevriendelijk Onderwijs'.
Het gaat telkens over autistisch denken...
Mieke wordt geregeld erg zenuwachtig in de klas. Ze begint dan te wiebelen op haar stoel en rond te kijken. ‘Welke uitdaging zou er toch te moeilijk zijn?’, vraagt de juf zich af. ‘Zou ze iets niet begrijpen en de vaardigheid ‘een hulpvraag stellen in de klas’ nog missen? Wat kan ik haar bieden om aan haar behoefte tegemoet te komen?’. De juf besluit een aantal vraagkaartjes te maken. Eenvoudige rode kaartjes die Mieke in de lucht kan steken als er iets niet begrepen is.
Maar de kaartjes blijven onaangeroerd op Miekes tafel liggen. Ze gebruikt ze helemaal niet. Hoewel zulke kaartjes een hulpvraag stellen voor sommige kinderen met autisme zouden kunnen vergemakkelijken, is dat niet het geval bij Mieke.
Bij het huiswerk valt het ook mama op dat Mieke sommige dingen niet weet of niet begrijpt. “Heb je het niet gevraagd aan de juf, Mieke?”, vraagt ze. Miekes antwoord is veelzeggend: “Neen, ik wil de juf niet storen tijdens haar uitleg. En wanneer iedereen in stilte werkt, is het toch niet de bedoeling dat je begint te babbelen met de juf? En de juf een rode kaart geven, dat is toch wel erg streng, vind je niet?”
Met een duidelijke instructie wanneer Mieke de kaartjes mag gebruiken en een andere kleur die geen connotaties oproept, lukt het haar vlug beter om aan te geven wanneer ze iets niet begrijpt.