TIPS VOOR LERAREN
OVER PRIKKELS BIJ
LEERLINGEN MET AUTISME
Misschien weet je zelf nog hoe je leerde fietsen of heb je zelf kinderen die dit leerproces doorgemaakt hebben. Gelukkig heeft mijn vader me nooit zomaar op een fiets gedropt en gezegd: “Vooruit, fiets maar heen en terug langs de autoweg totdat je het kan!” (Ik ben er wel redelijk zeker van dat hij dat niet heeft gedaan). Elke ouder met een zekere zin voor nestbescherming leerde zijn kind dit in bepaalde stappen.
Misschien trainde je zelf ook ooit eerst met twee zijwieltjes. Misschien herinner je nog hoe je hartslag jaren later de hoogte inging de eerste keer dat die wieltjes er af mochten bij zoon- of dochterlief en jij als een volslagen idiote ouder achter je kind aanholde om het nog net te kunnen opvangen als het evenwicht verdween.
Dat evenwicht is ook een zintuig. En als dat (nog) niet op punt staat, zijn zijwieltjes noodzakelijk. En af en toe zonder, deed je waarschijnlijk niet op een betonnen wegdek langs een drukke autoweg. De omgeving werd aangepast.
Of het nu gaat om Franse woordjes, geschiedkundige feiten, tweedegraadsvergelijkingen of fietsen, het is leren. En dat doe je indien nodig in een zintuiglijk aangepaste omgeving. Met zijwieltjes waar nodig, of een begeleider die met je mee holt om je op te vangen als het niet meer gaat. Maar wat verstaan we onder een 'aangepaste omgeving'...?
Een prikkelarme klas is niet automatisch autismevriendelijk!
Zoals je misschien al gelezen hebt in 'Over autisme: zintuiglijke problemen' of in 'Nieuwe inzichten in autisme', zijn vooral de plotse, onverwachte zintuiglijke prikkels de boosdoeners voor veel mensen met autisme. Of net de afwezigheid van prikkels die wél verwacht werden, maar er niet blijken te zijn. Dat leidt tot hyper- en hyporesponsiviteit. Daarom is een prikkelarme klas of speelplaats niet automatisch de beste oplossing. Meer nog, soms leidt hyporesponsiviteit net tot prikkelhonger: kinderen met autisme gaan dan (felle) prikkels opzoeken omdat dat een activerende rol kan spelen of het is een antwoord in de zoektocht naar voorspelbaarheid. De hele schooldag met een hoofdtelefoon op de oren of in een apart hokje tussen muurtjes zitten, maakt de situaties waarin dit niet het geval is (en die zijn er veel meer op een dag), soms nog moeilijker...
​
Hoe kan je sensorische overprikkeling aanpakken?
Stap 1:
Breng sensorische gevoeligheden in kaart. Hyperresponsiviteit leidt vaak tot de fight, flight, freeze-reacties. Wanneer merk je zulke reacties op? Deze beeldvorming kan ook via formelere testen.
​
Stap 2:
Durf eerst (zelf)kritisch te kijken naar de opdracht of lesinhoud. Als die niet duidelijk is, begint de chaos al in het brein van een leerling. En een brein in chaos is veel ontvankelijker voor extra sensorische prikkels! Tips om de opdracht of lesinhoud duidelijk te maken, vind je hier.
Stap 3:
Heb je de opdracht zo autismevriendelijk als mogelijk gemaakt, met veel heldere communicatie? Maak dan eventuele sensorische gevolgen ook voorspelbaar. “We gaan nu in kleine groepjes werken in de klas. Dan zal er wat meer lawaai zijn.” of “Bij deze opdracht werken we met producten die wat vreemd zullen ruiken.”
Stap 4:
Duiken er onverwachte prikkels op die je niet voorspelbaar kon maken? Verduidelijk ze dan!
“Ik hoor de kinderen in de naburige klas roepen. Ik denk dat ze een spel aan het spelen zijn.”
“Het ruikt wat gek in de klas vandaag. Dat komt omdat er gisteren gepoetst is.”
Stap 5:
Geef kinderen controle over prikkels. Dat helpt hen prikkels te reguleren. Maak hier duidelijke afspraken over!
“Als het lawaai je te veel stoort, mag je een hoofdtelefoon opzetten.”
“Maak je deze oefening hier in de groep of liever aan een rustige tafel?”
Stap 6:
Geef de vorige stappen tijd. Evalueer vooruitgang en als die ontbreekt, denk dan pas na over eerder permanente vormen van prikkelreductie, zoals vaste geluidsschermen of blijvende lichtverduistering.
Stap 7:
Niet alle prikkels kunnen permanent weggehaald worden. Zeker niet buiten de klas. Ook daar moeten kinderen met autisme leren overleven. Zet dan in op stressreductie en copingstrategieën: wat helpt je om rustig te worden, ondanks alle storende prikkels?
Veel succes!
#autisme #autismespectrumstoornis #onderwijs #tipsvoorleerkrachten #sensorischeinformatieverwerking #overprikkeling #autismevriendelijk
En wat met onderprikkeling...?
Hyporesponsiviteit zorgt eerder voor een dalende alertheid, een passieve houding of net een prikkelhonger. In dat geval is een prikkelarme ruimte zelden stimulerend... Bij onderprikkeling gaan we net activerende interventies toepassen, zoals:
​
Maak relevante prikkels sterker (zonder te overdrijven natuurlijk...).
Markeer bijvoorbeeld in een tekst de belangrijke woorden in kleur.
​
Zet in op activerende werkvormen waarbij verschillende zintuigen aangesproken worden
(maar liever één na één dan tegelijkertijd).
​
Bied proprioceptische input! Beweging, druk, spierkracht gebruiken...
Het helpt allemaal om het lichaam (en daarna ook het brein) in alertheidsmodus te brengen!
​
​
Voor leerlingen met autisme die zelf op zoek gaan naar (felle) prikkels, prikkelhongerig zijn, kan je je de vraag stellen of dat zo erg is. Zoalng een kind zichzelf of anderen niet in gevaar brengt of hun leerproces niet verhindert, is hun zoeken naar prikkels misschien niet iets dat meteen aangepakt moet worden?
Als ze daarmee anderen of zichzelf wel in moeilijkheden brengen, is het belangrijk om een aanvaardbaar alternatief te bieden. Dat hoort er natuurlijk wel een te zijn die voor hetzelfde zintuig een gelijkwaardige prikkel biedt. Zo kan je een kind dat niet van medeleerlingen afblijft (uit het zoeken naar een tactiele prikkel) misschien al helpen met een tangle of fidget toy.
Blijft het lastig omdat de leerling die prikkel steeds maar weer opzoekt? Kanaliseer prikkels dan in tijd en ruimte: waar en wanneer kan het wel? Neem dit duidelijk en voorspelbaar op in de (dag)planning. In de klas springen is misschien storend, maar op de speelplaats tijdens pauzes kan het wel...
​